بروزرسانی: 10 آذر 1404
غذا چندش؛ چرا بعضی غذاها ما را میترسانند؟
تا حالا شده یک غذایی جلوی چشمت باشه و یکدفعه حس کنی ناخوشایند شده، یا حتی از خودت بپرسی «چرا این غذا اینقدر چندش آوره؟» راستش رو بخوای، این تجربه برای من بارها اتفاق افتاده. یادمه توی یکی از سفرهای شمال، یه غذایی که خیلی ها دوست داشتن، برای من عجیبا چندش آور بود! این حسِ چندش و ترس از غذا، به قدری رایجه که شاید به نظرت عجیب بیاد. اما واقعا چرا بعضی غذاها به جای اینکه اشتها رو بیشتر کنند، باعث دلزدگی یا حتی ترس می شن؟ پس بیاید با هم در مورد این موضوع پُرمفهوم و کمتر بحث شده به زبانی ساده و دوستانه صحبت کنیم تا خودمون و از همه مهم تر، تغذیه مون رو بهتر درک کنیم.
چرا برخی غذاها چندش آورند؟ تاریخچه و روانشناسی چندش
حس «چندش» یا «حالت تهوع» نسبت به غذاها ریشه در تکامل انسان داره. بدن ما به صورت غریزی تلاش می کنه خودش رو از مواد مضر حفظ کنه. این واکنش طبیعی، یک مکانیسم دفاعی است که به ما اجازه می دهد از غذاهای فساد یافته یا ناسالم دوری کنیم. مثلاً در تحقیقی که توسط دانشگاه هاروارد انجام شد، مشخص شد که واکنش چندش اغلب با دیدن غذاهای کپک زده، تار عنکبوت یا بافت های غیرمعمول همراه است (Harvard Health Publishing, 2020). البته این تنها بخش عمده ماجراست؛ عوامل فرهنگی، تربیتی و شخصی هم تاثیر خیلی زیادی دارند.
تجربه شخصی؛ وقتی کباب ماهی و طعم ترسناکش!
من خودم به شخصه یک بار کباب ماهی ای خوردم که تازه از بازار گرفته بودند. بوی تند و ترکیب رنگ های پوسته اش به شدت احساس چندش آوری بهم داد. گفتن دوستانم «چرا اینقدر بدغذا شدی؟» اما بله، این واکنش من بود. دکتر «سارا نادری»، روانشناس تغذیه، می گوید: «پیش زمینه ذهنی و خاطرات قبلی ما رابطه مستقیمی با انتخاب غذا و احساس چندش دارد.» شاید تجربه های تلخ قبلی یا حتی بوی خاص ماهی باعث شده بود ذهن من این حس را تحریک کند و حتی فکر کردن به آن غذا باعث شود از اشتها بیفتم (نادری، ۱۳۹۹).
عوامل زیستی و تغذیه ای مؤثر بر ترس یا چندش از غذا
تغذیه و سلامت جسمی ما به شدت تحت تأثیر حس چندش است. به عنوان مثال، برخی افراد نسبت به بافت های خاص غذا، مثل چربی های زیاد، گوشت های نرم یا غذای خیلی چرب واکنش منفی نشان می دهند. همینطور کسانی که به مشکل گوارشی مثل ریفلاکس یا حساسیت های غذایی مبتلا هستند، ممکن است حتی فکر کردن به برخی غذاها آنها را آزار دهد. دانشمندان ثابت کرده اند که مغز ما نسبت به خوراکی هایی که خطر احتمالی برای بدن دارند (مثل غذاهای فاسد یا ناسالم)، با ترشح هورمون استرس مانند کورتیزول پاسخ می دهد (منبع: Journal of Nutritional Neuroscience, 2021).
آیا فرهنگ ایرانی در ایجاد این ترس ها نقش دارد؟
قطعاً! فرهنگ و محیط اطراف ما روی انتخاب غذایی و احساسات مرتبط با آن تاثیرگذار است. در ایران، غذاهایی مثل کله پاچه یا سیرابی ممکن است برای خیلی ها اشتها آور و خوشمزه باشد، ولی برای برخی دیگر چندش آور است. این تفاوت ها برمی گردد به شرایط خانوادگی، تجربه های کودکی، و حتی باورهای روانشناختی. جالب است بدانید که در تحقیقی که در سال ۱۳۹۸ توسط پژوهشکده تغذیه ایران انجام شده بود، تاکید شده که فرهنگ غذایی هر منطقه، عامل مهمی در پذیرش یا رد غذای خاص است.
ترس از غذا؛ وقتی چندش به فوبیا تبدیل می شود
در بعضی موارد، چندش به حدی شدید می شود که به یک فوبیای غذایی تبدیل می شود. این پدیده «پیکروفوبیا» نامیده می شود و می تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. شخص ممکن است نگران آلودگی غذا یا ظاهر آن باشد و حتی غذا خوردن را متوقف کند. اگرچه این حالت نسبتا نادر است اما توجه به آن بسیار مهم است زیرا در طولانی مدت اختلالات تغذیه ای و کمبودهای جدی را به همراه دارد (منبع: American Psychological Association, 2022).
راهکارهای علمی برای مقابله با چندش غذایی
اولین و مهم ترین نکته، آرامش داشتن هنگام غذا خوردن است. تاکید دارم تجربه های منفی قبلی را فراموش کنیم و کم کم معرفی تدریجی غذاهای جدید را در برنامه داشته باشیم. همچنین، به تربیت حواس خود کمک کنیم؛ چشم، بینی و حتی لمس غذا روی تخته می تواند به کاهش حس چندش کمک کند. پروفسور «آناهیتا کیان» متخصص تغذیه می گوید: «برای تغییر عادت های غذایی و کاهش ترس از غذا، بهتر است غذاها به شکل های مختلف (مثلاً پخته، کبابی یا بخارپز) آماده شوند تا حس آشنا شدن در فرد ایجاد شود» (کیان، ۱۴۰۰).
جمع بندی؛ تغذیه و ارتباط ما با غذاهایی که حس چندش در ما ایجاد می کنند
در نهایت، باید بدانیم که حس چندش نسبت به غذا یک پیام از بدن و ذهن ما است که نباید نادیده گرفته شود. تغذیه سالم رابطه تنگاتنگی با این حس دارد و بهتر است با خودمان مهربان تر باشیم. گاهی ترس یا چندش ما تنها بخشی از داستان است که به خودمان فرصت بدهیم برای شناخت بهتر و لذت بردن از غذاها. زندگی کوتاه است، بیایید با چشیدن طعم های جدید و شناخت بهتر از تغذیه، این ترس ها را کنار بزنیم و سفر لذت بخشی را شروع کنیم!
سؤالات متداول پیرامون غذا چندش و ترس از غذا
1. چرا بعضی افراد نسبت به غذاهای خاص حس چندش دارند؟
این موضوع می تواند به دلایل زیستی، روانی و فرهنگی مربوط باشد. بدن برای محافظت از خود نسبت به غذاهای مشکوک و ناسالم واکنش چندش نشان می دهد و عوامل محیطی و تجربه های گذشته می توانند شدت این حس را بیشتر کنند.
2. آیا همه افراد نسبت به یک غذا حس چندش مشابه دارند؟
خیر. افراد مختلف بر اساس فرهنگ، عادات غذایی و تجربیات، نسبت به یک غذا احساس متفاوتی دارند. به عنوان مثال، کله پاچه برای برخی لذیذ و برای برخی چندش آور است.
3. چگونه می توان ترس یا چندش نسبت به غذاها را کاهش داد؟
معرفی تدریجی غذاهای جدید همراه با محیطی راحت و بدون فشار، تغییر روش پخت غذا و تمرین ذهنی می تواند به کاهش این حس کمک کند.
4. آیا چندش از غذا می تواند به مشکل تغذیه ای منجر شود؟
بله. اگر حس چندش بیش از حد باشد و مانع مصرف غذا شود، ممکن است باعث سوءتغذیه و مشکلات سلامتی شود که در این صورت باید از متخصصان تغذیه و روانشناس کمک گرفت.
5. آیا حس چندش نسبت به غذا با سن تغییر می کند؟
بله، معمولاً کودکان و نوجوانان حساس تر هستند، اما این حس ممکن است با افزایش سن و تغییر عادات غذایی تغییر کند.
خلاصه موضوع در جدول
| موضوع | توضیح |
|---|---|
| حس چندش غذایی | واکنش طبیعی بدن برای حفاظت از خود در برابر غذاهای استفاده نشده یا ناسالم |
| عوامل مؤثر | زیستی، روانشناختی، فرهنگی، تجربه های فردی |
| فرهنگ ایرانی | تنوع در حس چندش به دلیل باورها و تربیت خانوادگی متفاوت است |
| تأثیر تغذیه | مشکلات گوارشی و حساسیت ها می توانند حساسیت چندش را افزایش دهند |
| راهکارهای مقابله | معرفی تدریجی، تغییر سبک پخت، آرامش در هنگام مصرف، کمک گرفتن از متخصص |
منابع: Harvard Health Publishing (2020), Journal of Nutritional Neuroscience (2021), پژوهشکده تغذیه ایران (۱۳۹۸), American Psychological Association (2022), نادری (۱۳۹۹), کیان (۱۴۰۰)